Dlaczego złoto ma wartość? Historia złota i ciekawostki, które warto znać

W co inwestować w dobie wysokiej inflacji? To bardzo ważne pytanie, które zadaje sobie coraz więcej z nas. Mając pewne nadwyżki finansowe w gotówce trudno ze spokojem obserwować, jak spada realna wartość naszych oszczędności. To główny powód, dla którego wielu Polaków zaczyna interesować się inwestowaniem. 

Najchętniej stawiamy na nieruchomości, które jednak są już na tyle drogie, że znajdują się poza zasięgiem przeciętnego „ciułacza”. Akcje, kryptowaluty? Kuszące, ale ryzykowne. Obligacje, depozyty bankowe? Dyskusyjna opłacalność. Fundusze inwestycyjne? Wysoki koszt obsługi + ryzyko. I tutaj pojawia się temat złota. Fizyczne złoto od wieków jest jednym z najchętniej wybieranych instrumentów inwestycyjnych. 

Chcąc kupić trochę złota z myślą o zabezpieczeniu swojego kapitału, warto wiedzieć, co decyduje o tym, że jest tak pożądane. Dlaczego złoto ma wartość i jak to się stało, że od setek lat uchodzi za bardzo cenne? Prześledźmy wspólnie historię złota, również w kontekście jego walorów inwestycyjnych. 

Za ten artykuł otrzymuję wynagrodzenie, jednak nie ma to żadnego wpływu na zawartość merytoryczną artykułu.

Początki fascynacji złotem

Nie wiemy dokładnie, kiedy ludzkość po raz pierwszy zetknęła się z tym rzadkim metalem. Zdaniem badaczy pierwsze próby wydobywania złota podejmowano już 6 tysięcy lat przed naszą erą. Metoda była bardzo prymitywna, ponieważ cały proces polegał na wypłukiwaniu złota z piasku. 

Wiadomo również, że wartość złota była doskonale znana w czasach starożytnego Egiptu oraz Babilonii. Te wielkie cywilizacje korzystały z kruszcu do produkcji pierwszych ozdób i wyrobów biżuteryjnych. 

Jak złoto stało się pieniądzem?

Trudność pozyskiwania złota, ale również jego trwałość i podatność na obróbkę termiczną spowodowały, że ludzkość stosunkowo szybko zaczęła je stosować jako środek wymiany – złoto stało się naturalną alternatywą dla obowiązującego wcześniej systemu barterowego. 

Choć powszechnie uważa się, że twórcami pieniądza – w dzisiejszym rozumieniu – byli Fenicjanie, to najnowsze badania wskazują na Lidię, czyli tereny dzisiejszej Turcji. W okolicach Efezu odkryto monety ze stopu złota i srebra wybijane na potrzeby handlu już w VII wieku przed naszą erą. To pokazuje, jak szybko uznano walor płatniczy złota i zaczęto je wykorzystywać w charakterze nośnika wartości. 

Dlaczego złoto? 

Dziś doskonale wiemy, że złoto jest metalem ziem rzadkich, charakteryzującym się dużą trudnością wydobycia i znakomitymi walorami np. jubilerskimi. Starożytne cywilizacje jednak nie mogły mieć o tym pojęcia. Dlatego złoto wcale nie było takim oczywistym „kandydatem” na środek wymiany handlowej. 

Eksperymentowano z wieloma innymi metalami, w tym oczywiście ze srebrem, żelazem czy przede wszystkim brązem (to z tego metalu bito pierwsze monety w Chinach czy w Fenicji). Dopiero wieloletnia praktyka pozwoliła zrozumieć, dlaczego złoto jest tak cenne i świetnie spełnia się w roli środka płatniczego. Z chemicznego oraz czysto użytkowego punktu widzenia do zalet złota zaliczymy:

• rzadkość występowania, 
• trudność wydobycia, co gwarantuje relatywną stabilność wartości, 
• łatwość w obróbce termicznej (czyli możliwość wykonywania np. monet, ale też sztabek czy innych stopów ze złota), 
• nietoksyczność, 
• brak podatności na utlenianie (złoto nie rdzewieje),
• trwałość, 
• łatwość odróżnienia od innych metali (złoto trudno się podrabia). 

Wszystkie te zalety złota spowodowały, że przez wiele kolejnych stuleci stanowiło ono podstawowy – obok srebra – metal wykorzystywany do rozliczeń w obrocie handlowym. 

„Złota era złota”, czyli system waluty złotej 

System waluty złotej jest uważany za najdoskonalszą ideę monetarną w historii – przynajmniej w klasycznym rozumieniu austriackiej szkoły ekonomii. Obowiązywał oficjalnie od 1870 do 1914 roku, choć niektóre kraje wprowadziły go wcześniej i utrzymywały dłużej. Ale po kolei. 

Wraz z nastaniem rewolucji przemysłowej, co przyniosło bardzo dynamiczny rozwój gospodarczy, operowanie złotem jako środkiem płatniczym stało się dość problematyczne. Wyobraźmy sobie przedsiębiorcę, który przyjmuje płatność za swoje towary w złotych monetach, a następnie zanosi je do sklepu, by kupić jakieś dobra. Ten archaiczny system przestał mieć rację bytu, ponieważ nie przystawał do nowej rzeczywistości gospodarczej. 

Poszczególne kraje już wcześniej wprowadziły własne waluty, jednak to złoto pozostawało podstawowym środkiem wymiany w handlu międzynarodowym. W końcu jednak nastał czas, kiedy konieczne było opracowanie innego systemu, z dominującą pozycją powszechnie akceptowanej na świecie waluty. Pierwszą z nich był hiszpański dolar (co miało miejsce już pod koniec XV wieku), jednak dopiero w XIX wieku pierwszy kraj oparł swoją walutę o tzw. parytet złota (czyli pełną wymienialność papierowej waluty na złoto pozostające w rezerwach banku centralnego). Tym krajem była Wielka Brytania. 

Fenomen systemu waluty złotej polegał na tym, że bank centralny mógł emitować wyłącznie tyle pieniądza papierowego, ile miało pokrycie w fizycznym złocie znajdującym się w jego zasobach. Genialne w swojej prostocie rozwiązanie chroniło przed problemem, z jakim zmagamy się dziś na całym świecie – niepohamowanym „drukowaniem” pieniędzy, co powoduje gwałtowny spadek ich wartości, inflację oraz zubożenie społeczeństwa. 

Parytet złota szybko zaczęły wprowadzać również inne kraje, w tym Stany Zjednoczone, których rola w tym systemie była kluczowa. USA szybko zgłosiły aspiracje do roli światowego mocarstwa i najważniejszego rynku finansowego na świecie. 

System waluty złotej działał doskonale, ale tylko do czasu. W 1914 roku wybucha I Wojna Światowa, która rujnuje światową, a szczególnie europejską gospodarkę. W Wielkiej Brytanii dalsze utrzymywanie parytetu złota prowadzi do drastycznego spadku wysokości płac i dewaluacji funta. Ostatecznie jednak o końcu systemu zdecydował prezydent USA, Franklin Delano Roosevelt. 

W 1933 roku wybucha Wielki Kryzys, który ze Stanów Zjednoczonych rozlewa się na cały świat. Prezydent USA podejmuje bezprecedensową decyzję o podniesieniu ceny złota z obowiązujących nieco ponad 20 dolarów za uncję do 35 dolarów. Jednocześnie ruszył interwencyjny skup fizycznego złota zgromadzonego przez amerykańskie gospodarstwa domowe (de facto posiadanie złota stało się w USA nielegalne). 

To wydarzenie faktycznie zakończyło erę systemu waluty złotej, choć w rzeczywistości przestał on funkcjonować już w trakcie I Wojny Światowej, kiedy to wiele państw zaczęło się zadłużać ponad stan, aby sfinansować koszty działań wojennych. Największa rewolucja była jednak dopiero przed nami.

Bretton Woods – system, który zmienił wszystko 

Jednorazowe złamanie zasady tworzy precedens, skąd już tylko krok do całkowitej degrengolady. Doskonale obrazuje to decyzja Roosevelta, która – w połączeniu ze skutkami gospodarczymi II Wojny Światowej – stała się pretekstem dla zmiany systemu monetarnego opartego o zabezpieczenie fizycznym złotem. 

Przenieśmy się do roku 1944. Już wtedy było jasne, że to alianci wygrają wojnę, ale wyrządzone przez nią szkody będą straszliwe w skutkach. Potrzebny był impuls do odbudowy światowej gospodarki. Tym impulsem było opracowanie zupełnie nowego systemu monetarnego, do czego ostatecznie doszło podczas konferencji w Bretton Woods. 

W myśl porozumienia ustalono parytet, czyli wymienialność złota na poziomie: 1 uncja zlota = 35 dolarów amerykańskich (tym samym dolar stał się też najważniejszą walutą rozliczeniową na świecie). Przy okazji powołano też Międzynarodowy Fundusz Walutowy, który miał pilnować przestrzegania zasad nowego systemu. 

Idea wydawała się słuszna, natomiast jej realizacja okazała się mrzonką. Stałe kursy walutowe (z powodu ustalenia jednakowej ceny złota dla wszystkich) spowodowały mnóstwo problemów, włącznie z wystąpieniem deficytu na rachunkach bieżących USA, Francji czy Wielkiej Brytanii, przy jednoczesnym boomie handlowym w RFN i Japonii. 

Sygnatariusze porozumienia z Bretton Woods nie mogli prowadzić w pełni suwerennej polityki monetarnej, co ułatwiało przeprowadzanie ataków spekulacyjnych na lokalne waluty. System zaczął się sypać i już w 1968 roku operowano dwiema różnymi cenami złota. Ostateczny upadek systemu nastąpił w 1971 roku, kiedy prezydent USA Richard Nixon ogłosił szokujący dla ówczesnego świata koniec wymienialności dolara na złoto – wówczas Amerykanie znów zyskali możliwość nabywania kruszcu. 

Oficjalnie system Bretton Woods przestał obowiązywać w 1977 roku. Brak obowiązku posiadania rezerw złota odpowiadających wartości emitowanej waluty rozpoczął trwającą do dziś erę wielkiego zadłużania się państw, za co raz na jakiś czas płacimy wybuchem światowego kryzysu, a przede wszystkim sukcesywnym spadkiem wartości pieniądza fiducjarnego. 

Koniec parytetu złota to początek ery inwestowania w ten kruszec 

Pozytywnym aspektem zrezygnowania z wymienialności dolara amerykańskiego (i innych czołowych walut świata) na złoto było uwolnienie cen kruszcu. Wartość złota nie była już sztucznie zaniżana, a dzięki ponownemu umożliwieniu amerykańskim gospodarstwom domowym zakupu fizycznego złota, znalazło się ono w kręgu zainteresowania także indywidualnych inwestorów. 

Od lat 70. XX wieku mamy więc do czynienia ze zjawiskiem, które ekonomiści nazywają inwersją. Pisząc możliwie jak najprościej: pieniądz fiducjarny traci, a złoto w tym samym czasie zyskuje na wartości. 

Zauważenie tej zależności jest kluczowe dla zrozumienia rzeczywistej wartości inwestycyjnej złota. Wiele osób rozważających zakup np. kilku złotych monet ostatecznie z tego rezygnuje, ponieważ sugeruje się pierwszym-lepszym wykresem pokazującym, że złoto na przestrzeni ostatnich lat praktycznie nie drożeje. 

Można ulec takiemu wrażeniu analizując cenę złota w ujęciu krótkoterminowym:

Jednak gdy spojrzymy szerzej, to zauważymy, że złoto systematycznie drożeje lub, w niektórych okresach, utrzymuje swoją wartość:

Zupełnie inaczej zachowuje się dolar amerykański (wciąż uznawany za podstawową walutę rozliczeniową), który od 1913 roku stracił – uwaga – 95 procent swojej wartości! Oznacza to, że 1 dolar zarobiony w 1913 roku dziś ma siłę nabywczą 5 centów. W tym samym czasie cena złota wzrosła z około 20 do około 1800 dolarów za uncję. Już na tym przykładzie wyraźnie widać, że fizyczne złoto jest czymś na kształt „wehikułu” do przenoszenia wartości pieniądza w czasie.

Posiadanie złota może chronić przed gwałtownym osłabieniem się złotówki 

Polska waluta jest bardzo łatwym celem dla spekulantów na rynku walutowym – przede wszystkim wielkich banków inwestycyjnych. Pokazały to wydarzenia z okresu po wybuchu wojny na Ukrainie. Polska, jako kraj sąsiedni, stała się rynkiem inwestycyjnym podwyższonego ryzyka, co natychmiast znalazło odzwierciedlenie w notowaniach złotówki. 

Przykładowo w lutym 2022 roku za 1 dolara amerykańskiego płaciliśmy mniej niż 4 złote. 26 września było to już ponad 5 złotych! Wartość oszczędności zgromadzonych w złotówkach spadła więc w stosunku do dolara o 25%. 

W zupełnie innej sytuacji znaleźli się natomiast posiadacze złota, których kapitał de facto zyskał na osłabieniu złotówki (cena złota jest kwotowana do dolara amerykańskiego). 

Złoto jako safe haven 

Złoto pokazuje swoją moc i prawdziwą wartość w momentach kryzysowych. Dlatego jest powszechnie uważane za tzw. safe haven, czyli bezpieczną przystań. To do złota odpływa światowy kapitał, gdy wybuchają konflikty, gdy zostaje ogłoszona pandemia, gdy upadają banki czy rządy. Inwestorzy, zarówno indywidualni, jak i instytucjonalni, pozbywają się wtedy ryzykownych aktywów i uciekają albo do dolara amerykańskiego (głównie z sentymentu i wiary w potęgę USA), albo właśnie do złota. 

Jest to koronny argument przemawiający za tym, aby zawsze mieć trochę fizycznego złota w swoim portfelu inwestycyjnym. 

To warto wiedzieć: Pisząc o złocie fizycznym mam na myśli np. złote monety czy złoto sztabki. Czymś zupełnie innym jest tzw. złoto papierowe, czyli np. zawarte kontrakty na cenę złota czy posiadanie jednostek funduszu inwestującego w spółki wydobywcze. 

Trzeba też podkreślić, że złoto nie stanowi instrumentu stricte spekulacyjnego. Innymi słowy: nie należy w nie inwestować z myślą o szybkim wzbogaceniu się. Funkcją fizycznego złota jest przechowywanie wartości pieniądza w czasie, co w dobie tak wysokiej inflacji ma szczególnie duże znaczenie. 

Dlaczego złoto jest tak wartościowe?

Najprostsza odpowiedź na to pytanie brzmi: ponieważ tak się umówiliśmy. Wartość złota to w głównej mierze pochodna jego światowego statusu. Złoto jest jednym z nielicznych (a może nawet jedynym) powszechnie akceptowanych środków wymiany. W skrajnej sytuacji można nim zapłacić gdziekolwiek i za cokolwiek. Dlatego umieściłem je na mojej liście środków płatniczych na trudne czasy. 

Wartość złota determinuje również jego rzadkość. Wydobycie złota utrzymuje się na bardzo niskim poziomie. Dość napisać, że do tej pory ludzkości udało się pozyskać zaledwie 180 tysięcy ton tego cennego kruszcu. Po części jest to spowodowane sztucznym zaniżaniem wydobycia (w celu utrzymania cen), po części wysokimi kosztami górnictwa złota oraz ograniczoną dostępnością złóż. 

Niskie wydobycie przekłada się na ograniczoną podaż złota, co zawsze oznacza stopniowy wzrost wartości danego aktywa, produktu czy innego dobra. Złoto jest nam niezbędne do produkcji elektroniki, oczywiście biżuterii czy urządzeń medycznych, dlatego zapotrzebowanie na ten kruszec nie maleje – a dodatkowo napędzają je inwestorzy, którzy chcą mieć złoto w swoich zasobach. 

Wartość złota wynika również z jego deflacyjnego charakteru. Ilość kruszcu na naszej planecie jest ograniczona. Złota nie da się wyprodukować, sztucznie zwiększyć jego ilości w obiegu, wykreować go „z powietrza”, co wyraźnie odróżnia ten kruszec od walut fiducjarnych. Wartość dolara amerykańskiego opiera się dziś wyłącznie na wierze w potencjał militarny i ekonomiczny USA, natomiast wartość np. złotówki na zapewnieniach polityków i banku centralnego. To słaby fundament, o czym właśnie naocznie i boleśnie przekonują się osoby oszczędzające w polskim złotym. 

Nawet jeśli ktokolwiek ma jeszcze wątpliwości co do rzeczywistej wartości inwestycyjnej złota, to powinien obserwować ruchy największych aktorów na światowej scenie – rządów poszczególnych państw. Te konsekwentnie gromadzą zapasy fizycznego złota, w czym od lat przewodzą dwie najpotężniejsze gospodarki: Chiny oraz Stany Zjednoczone. 

Złoto może jeszcze nabrać na znaczeniu w momencie, gdy na dobre rozkręcą się plany wprowadzenia cyfrowych walut narodowych. To już nastąpiło w Chinach, a w podobnym kierunku zmierzają inne kraje. Cyfrowy pieniądz praktycznie zabije ideę gromadzenia majątku w gotówce. Wówczas znów wygranymi mogą być posiadacze twardych, najlepiej anonimowych i trudnych do wykrycia aktywów, jak właśnie fizyczne złoto. 

Inwestowanie w złoto – dla kogo?

Pomimo całej listy zalet, złoto inwestycyjne nie jest opcją, którą można polecić każdemu. Na pewno odradzam inwestowanie ostatnich oszczędności w np. złotego Krugerranda osobom, które z trudem zgromadziły jakiś kapitał i po takim zakupie zostaną całkowicie bez poduszki finansowej. Złoto jest co prawda stosunkowo płynnym aktywem, natomiast szybka sprzedaż zawsze oznacza sporą stratę (prowizja pośrednika, lombardu etc.). 

Zainwestowanie w fizyczne złoto powinny natomiast rozważyć osoby, które:

• Mają ustabilizowaną sytuację ekonomiczną (dobre, pewne źródło dochodów, brak poważnego zadłużenia). 
• Posiadają poduszkę finansową na nieprzewidziane wydatki. 
• Wiedzą, że nie będą potrzebować zainwestowanych w złoto pieniędzy w najbliższej (kilkuletniej) przyszłości. 
• Chcą zabezpieczyć część swoich oszczędności przed inflacją. 
• Rozumieją, że na złocie się nie zarabia, ale wykorzystuje je do przechowania wartości pieniędzy w czasie. 
• Chcą mieć pod ręką twarde aktywo, również z myślą o niespokojnych czasach. 
• Cenią sobie trwałość złota, chcą zainwestować w coś namacalnego, co będzie można np. zostawić dzieciom. 

Kupione złoto fizyczne można przechowywać w domowym sejfie, jednak najbezpieczniej będzie trzymać je w skrytce bankowej – o ile oczywiście uda się ją wynająć, co wcale nie jest takie proste. Więcej dowiesz się z mojego artykułu na temat inwestowania w złoto.

Inwestujecie w złoto? Wybieracie fizyczne czy papierowe? Dlaczego postawiliście właśnie na ten instrument inwestycyjny? Preferujecie monety czy sztabki? A może dopiero przymierzacie się do zainwestowania w wartościowy kruszec? Jak zawsze zachęcam do komentowania.