Renta wdowia – wszystko, co trzeba o niej wiedzieć

Tak zwana renta wdowia to jedno z najbardziej wyczekiwanych świadczeń, o które oficjalnie można się ubiegać od początku 2025 roku. Nazwa renty jest trochę myląca, ponieważ nie jest to świadczenie zarezerwowane wyłącznie dla wdów – mogą o nie wnioskować także wdowcy. Czym właściwie jest renta wdowia? Komu i na jakich zasadach przysługuje? Jak obliczyć wysokość renty wdowiej? Przygotowałem kompletny poradnik dla osób zainteresowanych tym świadczeniem. Zapraszam do lektury.

Renta wdowia, czyli prawo do części świadczenia po zmarłym małżonku 

Od razu trzeba wyjaśnić, że tzw. renta wdowia (jest to termin medialny) nie jest żadnym nowym, osobnym świadczeniem. Jest to prawo, które od 1 stycznia 2025 roku umożliwia wdowom i wdowcom łączenie dwóch świadczeń emerytalno-rentowych, czyli:

• własnego świadczenia (emerytury, renty) oraz
• renty rodzinnej po zmarłym małżonku.

To jest ważne: Nowe przepisy znoszą dotychczasową zasadę, że możliwa jest wypłata tylko jednego, wybranego lub – w przypadku niepodjęcia decyzji – wyższego świadczenia.

Po zmianach owdowiałe osoby, które mają prawo zarówno do własnego świadczenia emerytalno-rentowego, jak i do renty rodzinnej, mogą zdecydować się na jeden z dwóch wariantów:

1. Otrzymywanie całej renty rodzinnej + 15 proc. własnego świadczenia.
2. Otrzymywanie całego własnego świadczenia + 15 proc. renty rodzinnej.

Wybór oczywiście powinien zależeć od tego, która opcja bardziej się opłaca. 

To jest ważne: Wiemy już, że od stycznia 2027 roku wartość drugiego wybranego świadczenia wzrośnie z 15 do 25 proc.

Kto ma prawo do renty rodzinnej?

Renta rodzinna to świadczenie przysługujące członkom najbliższej rodziny (dzieci, wnuki, małżonek) osoby, która w momencie śmierci spełniała co najmniej jeden z poniższych warunków:

• miała ustalone prawo do emerytury lub spełniała warunki do jej przyznania,
• miała ustalone prawo do emerytury pomostowej,
• miała prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki do jej uzyskania,
• pobierała zasiłek przedemerytalny,
• pobierała świadczenie przedemerytalne,
• pobierała nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.

ZUS przyjmuje, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy, co upraszcza procedurę przyznania renty rodzinnej.

Nieco inne zasady dotyczą wdów lub wdowców, którzy w chwili śmierci współmałżonka pozostawali z nim we wspólności małżeńskiej. Te osoby zyskują prawo do renty rodzinnej, jeśli spełniają przynajmniej jeden z poniższych warunków:

• W chwili śmierci małżonka mieli ukończone 50 lat lub byli niezdolni do pracy;
• Wychowują co najmniej jedno dziecko, wnuka lub rodzeństwo zmarłego małżonka, które: nie ukończyło 16 lat lub nie ukończyło 18 lat, jeśli kontynuuje naukę;
• Sprawują opiekę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy i do samodzielnej egzystencji;
• Ukończyli 50 lat lub stali się niezdolni do pracy nie później niż w ciągu 5 lat od śmierci małżonka lub od zakończenia wychowywania dzieci.

Jeśli żaden z tych warunków nie jest spełniony, a wdowa lub wdowiec nie posiadają własnych środków niezbędnych do utrzymania, to przysługuje im prawo do renty rodzinnej:

• przez okres 1 roku od śmierci małżonka lub
• przez okres uczestnictwa w szkoleniu zawodowym, nie dłużej niż 2 lata.

A co w sytuacji, gdy małżonkowie byli rozwiedzeni lub w separacji? Tutaj także istnieje przestrzeń do uzyskania renty rodzinnej, o ile wdowa lub wdowiec miała/miał przyznane alimenty wyrokiem lub ugodą sądową lub (w przypadku kobiety) udowodni, że otrzymywała alimenty bezpośrednio przed śmiercią zmarłego na podstawie pisemnego porozumienia.

Renta rodzinna nie tylko z ZUS

Na potrzeby tzw. renty wdowiej uwzględnia się każdą rentę rodzinną, jaka przysługuje beneficjentowi tego świadczenia, nie tylko tę wypłacaną przez ZUS, ale też KRUS czy poszczególne ministerstwa (w przypadku służb mundurowych). 

Jeśli dana osoba ma prawo i do świadczenia z ZUS, i innej instytucji, wówczas ZUS najpierw potwierdza takie prawo, a następnie każda z tych instytucji wypłaca odrębne świadczenie we własnym zakresie, zgodnie ze schematem naliczania tzw. renty wdowiej. 

Komu przysługuje renta wdowia? 

Tak zwana renta wdowia to świadczenie przysługujące osobie, która spełnia oba poniższe warunki jednocześnie:

1. Ma prawo do renty rodzinnej, niezależnie od tego, czy wypłaca ją ZUS, KRUS, Wojskowe Biuro Emerytalne czy inna instytucja rentowa. Każda forma renty rodzinnej jest traktowana jednakowo, niezależnie od jej źródła.
2. Ma prawo do własnego świadczenia emerytalno-rentowego, np.: emerytury (ZUS, KRUS, wojskowej, policyjnej), zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego, emerytury pomostowej, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, renty z tytułu niezdolności do pracy (w tym renty szkoleniowej), renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy lub szkoleniowej lub wojskowej lub policyjnej renty inwalidzkiej.

To jednak nie wszystko.Aby otrzymać tzw. rentę wdowią, osoba uprawniona musi spełnić jednocześnie wszystkie poniższe warunki:

• Osiągnąć wiek emerytalny: w 2025 roku jest to 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn;
• Pozostawać w chwili śmierci małżonka w związku małżeńskim i wspólności majątkowej (ze zmarłym małżonkiem); 
• Nabyć prawo do renty rodzinnej nie wcześniej niż po ukończeniu 55 lat (kobieta) lub 60 lat (mężczyzna);
• Nie pozostawać w nowym związku małżeńskim.

To jest ważne: Trzeba się również „pilnować” już po nabyciu prawa do renty wdowiej. Złamanie któregokolwiek z powyższych warunków, na przykład ponowne zawarcie związku małżeńskiego, spowoduje automatyczną utratę połączonego świadczenia. 

Oto przykład, który ułatwi zrozumienie zasad przyznawania renty wdowiej:

Pani Anna jest wdową i pobiera emeryturę z ZUS. Nabyła również prawo do renty rodzinnej po mężu. W lutym 2025 roku złożyła wniosek o wypłatę tzw. renty wdowiej i od maja otrzymuje 100 proc. własnej emerytury + 15 proc. renty rodzinnej. 

Pani Anna planuje zawrzeć nowy związek małżeński. Jeśli się na to zdecyduje, to już na dzień przed ślubem utraci prawo do wypłaty renty wdowiej, zachowując tylko jedno, wybrane przez siebie lub korzystniejsze świadczenie.

Wysokość renty wdowiej – jak wylicza ją ZUS?

Jak już wspomniałem, osoba uprawniona może zdecydować się na jeden z dwóch wariantów wypłaty, czyli albo 100 proc. własnego świadczenia + 15 proc. renty rodzinnej, albo 100 proc. renty rodzinnej i 15 proc. własnego świadczenia. 

ZUS umożliwia także zaznaczenie we wniosku opcji, w której to instytucja emerytalno-rentowa wybiera korzystniejszy wariant – jest to ukłon w stronę osób, które nie mają czasu lub ochoty na samodzielne wyliczenia lub mających pełne zaufanie do ZUS.

Prześledźmy różnice w wysokości renty wdowiej w zależności od wybranego, oczywiście hipotetycznego wariantu.

Wariant 1: Emerytura + renta rodzinna

Pan Adam jest wdowcem i otrzymuje emeryturę w wysokości 3500 zł brutto. Przysługuje mu  także renta rodzinna po małżonce w wysokości 2000 zł. Wybiera zatem korzystniejszy wariant: 100 proc. emerytury własnej + 15 proc. renty rodzinnej (300 zł brutto), co łącznie daje 3800 zł miesięcznie. 

Wariant 2: Renta rodzinna + emerytura 

Pani Jolanta jest wodą, która pobiera: emeryturę z ZUS w kwocie 2000 zł. Nabyła prawo do renty rodzinnej w wysokości 4000 zł. Korzystniejsze jest dla niej zdecydowanie się na 100 proc. renty rodzinnej + 15 proc. własnego świadczenia, co łącznie da jej 4300 zł. 

Inne zasady dla rencistów z tytułu niezdolności do pracy

ZUS przewidział odrębne zasady dla osób, które mają jednocześnie prawo do renty rodzinnej, prawo do emerytury oraz prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.

Dla takich osób możliwe są trzy kombinacje świadczeń w zbiegu (czyli tzw. renty wdowiej). 

Opcja 1:

• 100% renty rodzinnej,
• 15% emerytury,
• 50% renty wypadkowej (z ubezpieczenia wypadkowego).

Opcja 2:

• 100% emerytury,
• 15% renty rodzinnej,
• 50% renty wypadkowej.

Opcja 3:

• 100% renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego,
• 15% renty rodzinnej,
• 50% emerytury.

Wyboru odpowiedniego wariantu dokonuje ubezpieczony – w zależności od tego, który z nich będzie najbardziej opłacalny. W razie braku wskazania ZUS może samodzielnie zastosować najkorzystniejszy wariant na podstawie danych z wniosku.

Dla przykładu. Nasz hipotetyczny wdowiec pobiera:

• rentę rodzinną po małżonce: 1700 zł,
• emeryturę z ZUS: 2800 zł,
• rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem: 1500 zł.

Składa wniosek o rentę wdowią i wybiera wariant:

• 100% emerytury = 2800 zł,
• 50% renty wypadkowej = 850 zł,
• 15% renty rodzinnej = 255 zł.

Łączna kwota świadczeń po zastosowaniu tzw. renty wdowiej to 3905 zł miesięcznie.

To jest ważne: Powyższe zasady stosuje się również, gdy dana osoba posiada prawo do renty rodzinnej oraz prawo do świadczeń wynikających z ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin. 

Wniosek o rentę wdowią – jak i gdzie złożyć? 

Renta wdowia nie jest przyznawana „z urzędu”. Trzeba się o nią ubiegać, składając wniosek o ustalenie zbiegu świadczeń z rentą rodzinną na formularzu ERWD.

Formularz, w formacie PDF, można pobrać ze strony zus.pl, wypełnić i wysłać na Platformie Usług Elektronicznych (PUE ZUS/eZUS) lub odwiedzić placówkę ZUS i wypełnić wniosek w formie papierowej z pomocą pracownika. 

Formularz ERWD zawiera podstawowe informacje, czyli:

• dane osobowe i adresowe wnioskodawcy;
• informacje o ostatnim miejscu zamieszkania (dla osób mieszkających za granicą);
• dane o przyznanych lub oczekiwanych świadczeniach: rencie rodzinnej i innych świadczeniach emerytalno-rentowych;
• oświadczenia: czy wnioskodawca pozostawał w chwili śmierci małżonka w faktycznej wspólności małżeńskiej oraz czy obecnie pozostaje w związku małżeńskim.

We wniosku trzeba również zaznaczyć, które świadczenie ma być wypłacane w 100% (renta rodzinna, własne świadczenie lub najwyższe z nich), podać dane rachunku bankowego lub adresu do przekazywania wypłat oraz wskazać preferowany sposób doręczenia decyzji (pocztą, przez PUE lub odbiór osobisty).

Jeśli wdowa/wdowiec ma już przyznane prawo do renty rodzinnej i własnego świadczenia, to nie musi załączać żadnych dokumentów. Jeśli natomiast któreś ze świadczeń nie zostało jeszcze przyznane, to należy najpierw złożyć wniosek o odpowiednie świadczenie (np. emeryturę), a dopiero po jego przyznaniu złożyć wniosek ERWD.

Jeśli wnioskodawca pobiera świadczenia z ZUS oraz innej instytucji (np. KRUS, wojsko, policja), ZUS samodzielnie pozyskuje dane z tych instytucji. Każda instytucja wypłaca swoją część świadczenia osobno.

To jest ważne: Osoby, które spełniły warunki do uzyskania renty wdowiej do 31 lipca 2025 r., mogą uzyskać świadczenie z wyrównaniem od 1 lipca 2025 r. Z kolei osoby, które spełnią warunki po 31 lipca 2025 r., otrzymają wypłatę od miesiąca, w którym ich wniosek zostanie zaakceptowany, nie wcześniej niż od miesiąca złożenia wniosku.

Maksymalna wysokość renty wdowiej 

Ustawodawca przewidział limit wypłaty renty wdowiej, który zakłada, że całkowita wysokość świadczeń wypłacanych w zbiegu nie może przekroczyć trzykrotności kwoty najniższej emerytury.

Do obliczenia limitu renty wdowiej wliczane są:

• świadczenia z ZUS,
• renty rodzinne wypłacane przez inne instytucje (np. KRUS, MON, MSWiA),
• świadczenia pieniężne wypłacane na podstawie przepisów szczególnych (np. ustawy o funkcjonariuszach, inwalidach wojennych),
• zagraniczne emerytury i renty,
• dodatki o charakterze powtarzalnym (np. dodatki pielęgnacyjne),
• okresowe emerytury kapitałowe.

To jest ważne: Od 1 marca 2025 roku najniższa emerytura wynosi 1 878,91 zł brutto. Oznacza to, że limit łącznych świadczeń z tytułu renty wdowiej nie może przekroczyć 5 636,73 zł brutto. 

W przypadku przekroczenia kwoty limitu, świadczenia zostaną obniżone o nadwyżkę w kolejności:

1. Jako pierwsze – świadczenia finansowane z budżetu państwa, w tym świadczenia dla żołnierzy zawodowych, funkcjonariuszy służb (policja, ABW, CBA, SOP, Straż Graniczna, Służba Więzienna, PSP, itp.) oraz inne renty/emerytury resortowe.
2. Jako drugie:  świadczenia z KRUS.
3. Jako trzecie: świadczenia z Funduszu Pracy.
4. Jako czwarte: świadczenia z Funduszu Emerytur Pomostowych.
5. Jako ostatnie: świadczenia z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS).

W praktyce oznacza to, że jeśli suma renty rodzinnej, emerytury, emerytury kapitałowej i ewentualnych dodatków przekroczy obowiązujący limit, ZUS (lub inny organ) odpowiednio zmniejszy wartość wypłaty. Powodem są oczywiście ograniczone środki na świadczenia emerytalno-rentowe, szczególnie w obliczu fatalnej demografii i stopniowego wydłużania się okresu życia na emeryturze. 

Są tutaj osoby, którym przysługuje renta wdowia? Udało się złożyć wniosek i otrzymać świadczenie? A może dopiero się do tego przymierzacie lub po przeczytaniu tego artykułu pomożecie swoim bliskim seniorom w uzyskaniu dodatkowych pieniędzy? Jeśli pojawią się pytania lub zauważycie jakieś nieścisłości, to koniecznie dajcie znać w komentarzu.