Podział majątku po rozwodzie: jak wygląda? Jak uniknąć konfliktów?

Decyzja o zakończeniu małżeństwa bywa podyktowana emocjami. Często dopiero po ochłonięciu Decyzja o zakończeniu małżeństwa bywa podyktowana emocjami. Często dopiero po ochłonięciu małżonkowie dochodzą do wniosku, że rozwód nie będzie wcale taki prosty, zwłaszcza jeśli owocem związku są dzieci, a dodatkowo małżonkowie zgromadzili pokaźny majątek wspólny. W tym artykule skupię się na czysto ekonomicznych skutkach rozstania. Podział majątku po rozwodzie może być drogą przez mękę, bo nierzadko związane z tym sprawy sądowe ciągną się latami. Istnieją jednak sposoby, by tego uniknąć i rozstać się – również pod względem finansowym – w pełnej zgodzie. Zapraszam do lektury.

Rozróżnienie majątku wspólnego i majątku osobistego

Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem, z chwilą zawarcia związku małżeńskiego następuje tzw. wspólność majątkowa. Oznacza to, że od tej chwili małżonkowie wspólnie odpowiadają za swoje finanse, razem gromadzą oszczędności i utrzymują gospodarstwo domowe. Nie ma tutaj znaczenia fakt, że np. jedno z małżonków nie pracuje. Wszystko, co zarobi druga osoba, wchodzi w skład majątku wspólnego.

Za majątek wspólny uznaje się przede wszystkim:

• Dobra ruchome i nieruchome – przedmioty majątkowe nabyte w trakcie małżeństwa;
• Wynagrodzenia za pracę oraz dochody z działalności gospodarczej (lub innej działalności zarobkowej);
• Dochody z majątku wspólnego i majątku osobistego małżonków, np. czynsz za wynajmowane mieszkanie;
• Wszelkie świadczenia socjalne;
• Papiery wartościowe, np. akcje czy obligacje.

Do wspólnoty majątkowej nie wlicza się natomiast majątku osobistego małżonka. W dużym uproszczeniu można napisać, że mówimy tutaj o wszystkich dobrach, jakie dana osoba posiadała jeszcze przed zawarciem małżeństwa. Będą to więc m.in.:

• Przedmioty nabyte jeszcze w stanie kawalerskim/panieńskim;
• Dobra odziedziczone lub otrzymane w darowiźnie, o ile spadkodawca lub darczyńca nie zaznaczył, że przekazuje je obojgu małżonkom;
• Przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków (np. ubrania, które z uwagi na inny rozmiar nie pasują na współmałżonka);
• Środki uzyskane jako odszkodowanie za uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia, ewentualnie wypłacone jako zadośćuczynienie za krzywdę;
• Nagrody za osobiste osiągnięcia (premia w pracy);
• Środki z praw autorskich i praw pokrewnych, prawa własności przemysłowej oraz innych praw twórcy;

Podstawowym problemem przy podziale majątku po rozwodzie jest więc określenie, co właściwie wchodzi w skład majątku wspólnego. Tutaj bardzo rzadko dochodzi do oczywistych rozstrzygnięć. W praktyce po wielu latach trwania małżeństwa trudno jest ustalić, kto i w jakim zakresie „dołożył się” do zakupu np. samochodu, czyli w większym stopniu przyczynił się do powstania majątku wspólnego.

W grę wchodzi również tzw. surogacja, czyli zastąpienie jednego majątku drugim. 

O surogacji mówimy, gdy np. jedno z małżonków sprzedało odziedziczone mieszkanie (a więc wchodzące w skład majątku osobistego), by za uzyskane pieniądze kupić mieszkanie wspólne, a drugi z małżonków włożył w tę transakcję swoje oszczędności.

Intercyza, czyli skuteczna obrona przed kłopotliwym podziałem majątku po rozwodzie

Intercyzie poświęciłem osobny artykuł na moim blogu, do którego lektury gorąco zachęcam. Przypomnę więc tylko, że intercyza jest dokumentem wprowadzającym rozdzielność majątkową w małżeństwie. 

Warto zauważyć, że intercyzę należy spisać u notariusza. Oczywiście na dokumencie potrzebne są podpisy obojga małżonków. 

Intercyzę można zawrzeć także w trakcie trwania związku. Niestety, na ten krok decyduje się stosunkowo niewiele małżeństw, co jest głównie pokłosiem bardzo złych skojarzeń związanych z intercyzą (pokutuje przekonanie, że jej sporządzenie jest wynikiem braku zaufania do małżonka).

Z drugiej strony liczba małżeństw korzystający z instytucji intercyzy ciągle rośnie. W 2005 roku nowych intercyz było ok. 30 tys., a w 2020 roku ponad 59 tys. (dane Bankier.pl). W 2023 r. raport Santander Consumer Bank mówił już o 42 proc. małżonków w wieku 18-29 lat. Dla porównania rozdzielność była skrajnie niepopularna wśród seniorów (korzystało z niej tylko kilka procent osób po 60 roku życia). 

Intercyza praktycznie rozwiązuje problem podziału majątku po rozwodzie. Byli małżonkowie, po prostu zachowują swoje dobra zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami. Bez nieporozumień i sporów w sądzie.

Tak zwana umowa majątkowa małżeńska dodatkowo chroni majątek przed egzekucją, gdy np. jedno z małżonków narobi długów, to drugie nie będzie za nie odpowiadać finansowo (poza pewnymi wyjątkami, o których przeczytacie w artykule na temat intercyzy).

Podział majątku po rozwodzie w przypadku wspólnoty majątkowej

Wbrew obiegowej opinii takiego podziału nie trzeba wcale dokonywać za pośrednictwem sądu. Jakie są sposoby podziału majątku?

Podział: mediacje i negocjacje

Byli małżonkowie, mają możliwość porozumienia się w tej kwestii, np. poprzez skorzystanie z mediacji lub na drodze negocjacji. Jest to zdecydowanie najkorzystniejsze rozwiązanie, również z przyczyn finansowych. Po pierwsze: odpadają koszty sądowe. Po drugie: podział majątku wspólnego następuje znacznie szybciej. Po trzecie: nie ma konieczności ponoszenia kosztów biegłego, którego z pewnością powoła sąd, chociażby do wycenienia wspólnej nieruchomości.

Porozumienie jeszcze przed rozwodem, czyli umowny podział majątku

Na polubowny podział majątku najlepiej jest zdecydować się jeszcze przed ogłoszeniem rozwodu, np. w trakcie separacji. 

Małżonkowie powinni zacząć od ustalenia, co komu przypada. Następnie udają się do notariusza, by sporządzić rozdzielność majątkową w formie aktu notarialnego oraz umowę podziału majątku wspólnego.

Inny sposób, to umowny podział wspólnie zgromadzonego majątku. Zasada jest prosta: mąż i żona muszą porozumieć się, jak podzielić aktywa. Nie muszą dzielić majątku na dwie równe części. Bywa, że jedna ze stron „dostanie więcej”, np. ze względu na to, że będzie mieszkała z dziećmi. Oczywiście takie porozumienie nie zawsze jest to możliwe. Skonfliktowana para nie będzie raczej skłonna do dogadania się.

W sytuacji, gdy małżonkowie lub byli małżonkowie, nie mogą się porozumieć, sprawa musi trafić do sądu, bo tylko on może dokonać podziału majątku przy braku zgodności. 

Podział majątku wspólnego przez sąd

Podział wspólnego majątku przez sąd oznacza konieczność przygotowania się na długotrwałą procedurę. Sąd musi bazować na precyzyjnych wyliczeniach, a więc m.in. powoływać biegłych, co zawsze zajmuje dużo czasu.  Celem jest uczciwy i sprawiedliwy podział aktywów zgromadzonych przez małżonków.

To nie wszystko. Często sąd oddala wnioski o podział majątku podczas sprawy rozwodowej – jeżeli małżonkowie nie przedstawią własnej, uzgodnionej propozycji – bo w znaczący sposób przedłużają postępowanie. To oznacza, że byli małżonkowie, będą musieli jeszcze raz spotkać się w sądzie, tym razem w sprawie podziału majątku. To kolejny powód, aby poważnie rozważyć spisanie intercyzy.

Ważne! Przy podziale majątku uwzględniane są wyłącznie aktywa, ale nie długi – sąd nie weźmie więc pod uwagę, chociażby hipoteki ustanowionej na wspólnej nieruchomości.

Z zasady każdy z małżonków ma równy udział w majątku wspólnym. Jest to zgodne z zasadą równości małżonków dotyczącej majątku wspólnego. Warto jednak wiedzieć, że sąd niekoniecznie podzieli majątek „po równo”. 

Jedna ze stron może otrzymać więcej dóbr, jeśli np. udowodni, że to ona ponosiła większe wydatki na zgromadzenie wspólnego majątku czy też włożyła więcej pracy w sprawowanie opieki nad dziećmi. Inaczej mówiąc, sąd oceni sytuację życiową byłych małżonków.

Podział majątku może być jeszcze bardziej skomplikowany jeżeli małżonków, którzy mają dużo udziałów lub akcji w spółkach czy też nieruchomości (o tym więcej przeczytasz za chwilę).

I jeszcze jedna kwestia. Podczas rozwodu sąd może orzec winę jednego z małżonków. Jednak wina za rozpad pożycia małżeńskiego nie wpływa na kwestię podziału wspólnego majątku. Wyjątkiem może być sytuacja, w której małżeństwo rozpadło się z powodu np. oszusta jednego z małżonków i sąd weźmie to pod uwagę przy podziale majątku.

Największe wyzwanie: podział nieruchomości

O ile małżonkowie mogą się łatwo podzielić ruchomościami i gotówką, o tyle znacznie więcej komplikacji następuje w momencie, gdy przychodzi do podziału nieruchomości. Tutaj nie zawsze możliwe jest polubowne załatwienie sprawy. Zwłaszcza jeśli żadnego z małżonków nie stać, by spłacić byłego partnera/partnerkę.

W takiej sytuacji sąd może orzec np. zlicytowanie mieszkania czy domu i podzielenie uzyskanej kwoty pomiędzy byłych małżonków. 

W grę wchodzi również fizyczny podział nieruchomości, co jednak jest rzadko praktykowanym rozwiązaniem (z uwagi na wysokie prawdopodobieństwo występowania konfliktów lokatorskich). 

Sprawa zrobi się jeszcze bardziej skomplikowana, gdy składnikiem majątku jest lokatorskie mieszkanie spółdzielcze, które co do zasady może funkcjonować wyłącznie w odniesieniu do małżeństwa.

Z tego też powodu najrozsądniej będzie dogadać się poza sądem i ustalić, że nieruchomość np. zostanie sprzedana lub przekazana jednemu z byłych małżonków w zamian za dalsze spłacanie przez niego kredytu czy chociażby odstąpienie od wysokich alimentów na dziecko. 

Ciekawą opcją jest również wynajęcie wspólnego mieszkania i dzielenie się zyskami z czynszu.

Na koniec wspomnę jeszcze o bardzo istotnej kwestii, mianowicie o tym, że prawo do udziału we wspólnym majątku nie ulega przedawnieniu. Oznacza to, że o podział majątku można wystąpić nawet wiele lat po rozwodzie.

Podział majątku wspólnego – najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Kiedy nie należy się podział majątku?

Podziału majątku – zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym – nie może żądać żaden z małżonków podczas trwania wspólności ustawowej.

Jak sąd dzieli majątek?

Należy pamiętać, że każdy małżonek ma z zasady równy udział w majątku wspólnym. Sąd musi przypilnować, aby podział majątku sprawiedliwy i uczciwy. Stąd sądowy podział majątku wspólnego nie zawsze oznacza podział aktywów na dwie równe części. 

Co nie podlega podziałowi majątku po rozwodzie?

Podziałowi po rozwodzie nie podlega majątek osobisty małżonków. To wszystkie dobra, które posiadały przed zawarciem związku małżeńskiego.

Jak zrobić podział majątku i od czego zacząć?

Pierwszy krok to udokumentowanie, co jest majątkiem wspólnym, a co majątkiem osobistym małżonków. W grę wchodzą m.in. wszelkie rachunki, akty notarialne, dowody darowizny.

Czy są wśród nas osoby, które przechodziły przez przykry etap podziału majątku po rozwodzie? Może niedługo Was to czeka? Myślicie, że nawet mocno skonfliktowane osoby są w stanie się w tej kwestii porozumieć? Zapraszam do komentowania!