Dofinansowanie do zatrudnienia niani. Wszystko, co musisz wiedzieć

Niania to dla jednych konieczność, dla drugich bardzo wygodne rozwiązanie i świetna alternatywa dla żłobka czy przedszkola. Ten komfort jednak kosztuje, i to niemało. Za Ogólnopolskim Badaniem Wynagrodzeń: średnie wynagrodzenie niani w Polsce w 2024 roku wynosi niecałe 3000 zł „na rękę”. Wyobrażam sobie, że dla większości rodzin w naszym kraju jest to wydatek nie do udźwignięcia. Co jednak zrobić, gdy np. dziecko nie zostało przyjęte do żłobka, a młoda mama – całkiem słusznie – chce wrócić do pracy po zakończeniu urlopu macierzyńskiego?

Tutaj z pomocą przychodzi państwo, które od lat oferuje dofinansowanie do zatrudnienia niani, o czym wielu rodziców nie ma pojęcia. Przeanalizowałem ten program, jego kryteria, a szczegółami dzielę się w tym artykule. Zapraszam. 

Czym właściwie jest dofinansowanie do zatrudnienia niani?

Jest to nic innego jak program socjalny, który funkcjonuje od dobrych kilku lat i w założeniu ma służyć aktywizacji zawodowej młodych mam. Według danych GUS aż blisko połowa kobiet nie wraca do pracy przed ukończeniem przez dziecko 3. roku życia, co powoduje dużą lukę zawodową w życiorysie, wpływając również na wysokość późniejszej emerytury. 

Jednym ze środków w walce z tym problemem ma być właśnie program dofinansowania do zatrudnienia niani. Od razu jednak uprzedzam: w rzeczywistości program działa zupełnie inaczej niż można to sobie wyobrażać. Nie ma tutaj bowiem mowy o żadnej bezpośredniej dopłacie do pensji niani.

O co zatem chodzi w tym programie?

Tak naprawdę jest to jedynie częściowe sfinansowanie składek ZUS, jakie rodzice muszą odprowadzać w przypadku legalnego zatrudnienia niani na umowę. Czyli: jeśli rolę niani pełni np. starsza sąsiadka, której rodzice płacą kilkaset złotych miesięcznie w zamian za opiekę nad dzieckiem, a ta współpraca nie jest w żaden sposób sformalizowana, to dofinansowania nie będzie. 

Program ten polega na tym, że od połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę niani, składki ZUS opłaca sam Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) – pozostała część składek zostaje na barkach rodziców. 

Przykładowo:

Rodzice zatrudniają nianię 1 września 2024 roku, zawierają z nią umowę i wypłacają pensję 5000 zł brutto. Ponieważ minimalne wynagrodzenie za pracę od 1 lipca 2024 roku wynosi 4300 zł brutto, to ZUS opłaca składki od połowy tej kwoty, czyli od 2150 zł. Rodzice opłacają składki od pozostałej sumy, czyli w tym przypadku od 2325 zł (5000 – 2150 = 2325 zł). 

Realna oszczędność wynosi w tym przypadku kilkaset złotych miesięcznie, a więc jest odczuwalna, natomiast raczej nie na tyle, aby skłonić wielu rodziców do legalnego zatrudniania niani na umowę i wypłacania jej chociażby minimalnego wynagrodzenia. Wciąż dominuje i będzie dominować szara strefa usług opiekuńczych, ponieważ po prostu jest to rozwiązanie znacznie tańsze. 

Kto może skorzystać z dofinansowania?

Jeśli wśród moich czytelników są osoby, które mimo wszystko chcą legalnie zatrudnić nianie, to istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że „załapiecie się” na państwowe dofinansowanie. Kryteria nie są bowiem przesadnie restrykcyjne. 

Z programu mogą skorzystać rodzice, opiekunowie prawni albo inne osoby, które opiekują się dzieckiem na podstawie orzeczenia sądu, jeśli:

• dziecko ma od 20 tygodni do 3 lat (można korzystać z dofinansowania do końca roku szkolnego). Wyjątkowo, jeśli dziecko nie może pójść do przedszkola, na przykład przez brak miejsc, to dofinansowanie przysługuje do ukończenia przez nie 4 lat;
• nie są na urlopie macierzyńskim, ojcowskim albo wychowawczym;
• nie tworzą zawodowej rodziny zastępczej;
• nie korzystają z ulgi na podstawie innej umowy aktywizacyjnej (na przykład nie zatrudniają innej osoby, która była bezrobotna);
• spełnią jeden z poniższych warunków: pracują na umowę o pracę (bez względu na wymiar etatu) albo zlecenie lub prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą (wyjątkiem są osoby, które są domownikami w gospodarstwie rolnym i podlegają ubezpieczeniu społecznemu rolników).

Dobrą informacją jest to, że program w żaden nie różnicuje rodziców ze względu na np. kompletność rodziny. Z dofinansowania mogą skorzystać np. rodzice samotnie wychowujący dziecko, w tym panna, kawaler, wdowa, wdowiec, osoba po rozwodzie czy w separacji.

Co ciekawe, do programu kwalifikują się także rodzice samotnie wychowujący dziecko, ale nadal będący w związku małżeńskim, o ile małżonek nie ma praw rodzicielskich albo jest w więzieniu (wtedy umowę z nianią podpisuje tylko jeden rodzic). 

Z programu wyklucza natomiast sytuacja, w której dziecko uczęszcza do żłobka, klubu dziecięcego lub jest pod opieką dziennego opiekuna. 

Kto może być nianią?

Choć chęć skorzystania z dofinansowania wymusza legalne zatrudnienie niani, to wcale nie musi to być niania zawodowa, czy np. osoba posiadająca wykształcenie pedagogiczne. Rodzice mogą zawrzeć umowę z każdą osobą, która nie jest rodzicem dziecka, ma więcej niż 18 lat i zrobiła badania dla celów sanitarno-epidemiologicznych, uzyskując orzeczenie o braku przeciwwskazań do pracy w tym charakterze. 

To warto wiedzieć:

Nianią może być na przykład babcia, siostra, kuzynka, sąsiadka, znajoma studentka etc. Pod tym względem nie ma żadnych ograniczeń. 

Co trzeba zrobić, aby skorzystać z dofinansowania do zatrudnienia niani? 

Najważniejsze jest zawarcie umowy o świadczenie usług, tak zwanej umowy uaktywniającej. Jest to po prostu umowa zlecenie. Jeśli rodzice są w związku małżeńskim, to oboje muszą podpisać umowę z nianią. 

Umowa uaktywniająca musi zawierać kilka podstawowych elementów:

• Strony umowy, czyli kto z kim podpisuje umowę;
• Cel i przedmiot umowy;
• Godziny pracy niani (można ustalić dowolny czas);
• Miejsce, gdzie niania będzie opiekować się dzieckiem;
• Liczba dzieci do opieki;
• Zakres obowiązków niani;
• Wysokość wynagrodzenia niani oraz sposób i termin jego wypłaty;
• Czas, na jaki umowa będzie zawarta;
• Warunki, sposób zmiany i rozwiązania umowy.

Ponadto umowa musi zawierać dane i informacje o niani, które będą potrzebne do zgłoszenia do ZUS, czyli:

• Imię i nazwisko; 
• PESEL;
• Datę urodzenia;
• Adres;
• Obywatelstwo;
• Czy jest emerytką;
• Czy ma rentę;
• Czy jest osobą z niepełnosprawnością i jeśli tak, to w jakim stopniu;
• Czy niania pracuje na umowę o pracę w innym miejscu i jeśli tak, to jakie ma tam wynagrodzenie;
• Czy wykonuje inne umowy;
• Czy prowadzi działalność pozarolniczą;
• Jej oddział Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) i od kiedy chce mieć ubezpieczenie chorobowe – jeśli chce mieć to ubezpieczenie (niania opłaca ubezpieczenie chorobowe za siebie). 

Kolejną kwestią formalną jest przygotowanie dokumentów potrzebnych do zgłoszenia niani i siebie jako płatnika do ZUS, czyli:

1. Zgłoszenie płatnika składek (ZUS ZFA) – jeśli rodzic zgłasza siebie jako płatnika.
2. Zgłoszenie do ubezpieczeń (ZUS ZUA) – jeśli rodzic zgłasza nianię do ubezpieczeń społecznych (emerytalnego, rentowych, wypadkowego i, jeśli niania chce, – chorobowego) i ubezpieczenia zdrowotnego.
3. Zgłoszenie do ubezpieczenia zdrowotnego (ZUS ZZA) – jeśli rodzic zgłasza nianię tylko do ubezpieczenia zdrowotnego.

Potrzebne będą także dokumenty, na podstawie których następuje rozliczanie składek, czyli:

• Deklaracja rozliczeniowa (ZUS DRA).
• Imienny raport miesięczny o należnych składkach i wypłaconych świadczeniach (ZUS RCA) – jeśli rodzic rozlicza składki na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, wypadkowe i jeśli niania chce – chorobowe) i ubezpieczenie zdrowotne niani oraz o należnych składkach i wypłacanych świadczeniach (ZUS RCA) – jeśli rodzic rozlicza składki tylko na ubezpieczenie zdrowotne niani.

Jak uzyskać dofinansowanie?

Po skompletowaniu wszystkich tych dokumentów należy złożyć je do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na co rodzic ma 7 dni od dnia, w którym niania rozpoczęła pracę. 

Następnie rodzic musi rozliczyć pierwszą składkę za nianię, co następuje do 15. dnia kolejnego miesiąca po zatrudnieniu. Czyli: jeśli umowa obowiązuje od 5 września, to składki – liczone od kwoty już po uwzględnieniu dofinansowania – trzeba opłacić do 15 października. 

Co, jeśli sytuacja rodzica się zmieni?

Jeśli rodzic utraci prawo do dofinansowania, np. zostanie bez pracy, zwolni nianię czy dziecko przekroczy wiek uprawniający do takiej formy pomocy, to musi zgłosić ten fakt do ZUS. 

Jeśli umowa z nianią zostanie rozwiązania, to rodzic ma 7 dni od daty jej wygaśnięcia na wyrejestrowanie niani z ubezpieczeń. 

Podsumowanie

Sama idea programu jest jak najbardziej w porządku, natomiast mogę się założyć, że rodzice potencjalnie zainteresowani skorzystaniem z tej formy pomocy zniechęcą się po poznaniu długiej listy formalności, jakich trzeba dopełnić. Zwłaszcza, że przecież mówimy tutaj o dość kosztownym rozwiązaniu, jakim jest legalne zatrudnienie niani – mam wątpliwości, czy osoby, które na to stać, schylą się po w gruncie rzeczy niezbyt okazałą pomoc od państwa. 

Ewidentną wadą tego programu jest to, że nie wspiera on osób najbardziej potrzebujących takiej pomocy, czyli np. samotnych mam z małych miejscowości, które chcą wrócić do pracy, a nie mają z kim zostawić dziecka i po prostu nie stać ich na legalne zatrudnienie niani, niezależnie od tego, czy dostaną dofinansowanie do składek ZUS czy też nie. 

Na pierwszy rzut oka ciekawszą opcją wydaje się być tzw. babciowe, natomiast ten program prześwietlę już w osobnym artykule na blogu. 

Co sądzicie o programie dofinansowania do zatrudnienia niani? Zgadzacie się ze mną, że jest stanowczo zbyt zbiurokratyzowany? A może są tutaj osoby, które skorzystały lub wciąż korzystają z tej formy wsparcia? Zapraszam do komentowania.