Pierwsza praca, czyli 12 rzeczy, które musisz wiedzieć, zanim zatrudnisz się po raz pierwszy w życiu

Poznaj 12 rzeczy, które musisz wiedzieć, zanim podejmiesz się pierwszej pracy. Podatki, umowy, urlopy, badania, ubezpieczenia, wypowiedzenia.

Pierwsza praca
Fot. C by ZF

Podjęcie pierwszej pracy zarobkowej zawsze jest ekscytujące. Nie ma tutaj znaczenia, czy jest to praca weekendowa, pełnoetatowa, zgodna z wykształceniem czy obliczona tylko na dorobienie sobie do skromnego studenckiego budżetu. Liczy się sam fakt zbierania bezcennego doświadczenia, zarabiania własnych pieniędzy i nawiązywania kontaktów, które mogą się jeszcze kiedyś przydać. 

Jeśli sam właśnie szukasz swojej pierwszej pracy, to w moim poradniku znajdziesz omówienie 12 najważniejszych kwestii, które trzeba wiedzieć na samym początkukariery zawodowej. Przeczytaj, zapamiętaj i zadbaj o swoje interesy. 

1. Zerowy PIT „dla młodych”

Zacznę od bardzo dobrej informacji nie tylko dla tych, którzy podejmują swoją pierwszą pracę, ale też dla każdego, kto pracuje zawodowo i nie ukończył jeszcze 26 lat. W Polsce obowiązuje coś, co nazywamy ulgą dla młodych w PIT. Zwalnia ona z opłacania podatku dochodowego wszystkie osoby przed 26. rokiem życia, które osiągają przychody z pracy (także na umowę zlecenie), odbywania praktyki absolwenckiej oraz stażu uczniowskiego. Dotyczy to około 2 milionów pracowników w naszym kraju. 

Na czym dokładnie polega ta ulga? To bardzo proste: wszystkie przychody osiągnięte przez młodą osobę, do kwoty 120 000 złotych, są zwolnione z opodatkowania, czyli PIT wynosi okrągłe 0%. Nie ma tutaj znaczenia ani liczba umów, ani płatników składek. Opodatkowana jest jedynie nadwyżka ponad ustalony limit. 

Ile można zyskać na tej uldze? Poniżej proste wyliczenia:

  • Jeśli zarabiasz minimalną krajową (w 2025 roku 4555 zł złotych brutto), to miesięcznie zaoszczędzisz 546,60 złotych, a rocznie 6 559,20 złotych. 
  • Jeśli zarabiasz równowartość przeciętnego wynagrodzenia (pod koniec 2024 roku 8316,57 złotych brutto), to miesięcznie zaoszczędzisz 997,99 złotych, a rocznie 11 975,86 złotych (w 2025 trochę więcej). 

Jest to więc dobra motywacja dla młodych osób, aby jak najwcześniej zaczynały swoją karierę zawodową, nawet podejmując pracę niekoniecznie związaną ze zdobywanym wykształceniem. 

2. Rodzaj umowy 

Wiele osób podejmuje pierwszą pracę w oparciu o umowę cywilnoprawną – o dzieło lub zlecenie. Ta pierwsza jest o tyle korzystna, że pozwala zarobić nieco więcej (nie jest, na razie, oskładkowana), ponieważ od wynagrodzenia odprowadza się tylko podatek dochodowy. 

Biorąc jednak pod uwagę opisaną wyżej ulgę dla młodych, która nie obowiązuje przy umowie o dzieło, rozsądniej jest jednak poszukać zatrudnienia w firmie, która zaproponuje zawarcie przynajmniej umowy zlecenia, a najlepiej umowy o pracę. No, chyba że naszą pierwszą pracą nie będzie etat, tylko wykonanie konkretnego dzieła (np. przygotowanie grafiki/tekstu, przekopanie ogródka, napisanie programu, pomalowanie ścian itd.).

Ranking najlepszych: Luty 2025

Najlepsze lokaty, konta i oferty - luty 2025

3. Jak zawrzeć umowę o pracę? 

Umowa o pracę jest podstawowym i najkorzystniejszym dla pracownika sposobem zawarcia stosunku pracy, czyli po prostu zatrudnienia się w jakiejś firmie. Gwarantuje ona szereg praw pracowniczych, natomiast wbrew obiegowej opinii nie daje pewności pracy (może zostać rozwiązana na określonych warunkach, do czego za chwilę wrócę). 

Najważniejsze, o czym musisz pamiętać, to fakt, że umowę o pracę zawsze sporządza się na piśmie. Należy ją podpisać najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy. Jeśli więc pracodawca proponuje Ci, abyś przyszedł do pracy w poniedziałek, a umowę podsuwa Ci dopiero w środę, to łamie obowiązujące przepisy.

W umowie o pracę muszą się znaleźć takie informacje, jak:

  • strony umowy,
  • data zawarcia,
  • zakres obowiązków pracownika, 
  • rodzaj wykonywanej pracy (opis stanowiska), 
  • miejsce wykonywania pracy,
  • wymiar czasu pracy, 
  • termin rozpoczęcia wykonywania pracy, 
  • wysokość wynagrodzenia wraz z terminem jego wypłacania. 

4. Rodzaje umów o pracę 

W polskim prawie wyróżnia się trzy rodzaje umów o pracę. Są to:

  1. Umowa na okres próbny – można ją zawrzeć na maksymalnie 3 miesiące i tylko jeden raz. Oznacza to, że ten sam pracodawca nie może Ci zaoferować kolejnej umowy na okres próbny. Nie musi Cię natomiast zatrudniać na stałe. 
  2. Umowa na czas określony – w treści takiej umowy musi znaleźć się informacja, na jaki czas jest ona zawierana. Mogą to być maksymalnie 33 miesiące, przy czym pracodawca ma możliwość zawarcia z pracownikiem do trzech takich umów. Kolejna musi być już zawarta na czas nieokreślony. 
  3. Umowa na czas nieokreślony – najbardziej pożądana, ponieważ nie ma tutaj wyznaczonego terminu obowiązywania stosunku pracy. Dzięki temu pracownik ma większe poczucie bezpieczeństwa, łatwiej też jest mu uzyskać np. kredyt czy wziąć jakiś sprzęt na raty. 

5. Umowa na część etatu

Pracodawca może zawrzeć z pracownikiem umowę tylko na część etatu. Jest to o tyle istotne, że w takiej sytuacji pracownikowi zostanie zaproponowane odpowiednio niższe wynagrodzenie (w zamian za mniejszą liczbę godzin). Pokażę to na przykładzie minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2025 roku:

  • Cały etat – 4 666 zł brutto,
  • ¾ etatu – 3 499,50 zł brutto, 
  • ½ etatu – 2 333 zł brutto, 
  • ¼ etatu – 1 166,50 zł brutto. 

Zawierając pierwszą umowę o pracę koniecznie zwróć więc uwagę na to, jaki rodzaj umowy proponuje Ci pracodawca i w jakim wymiarze. Pilnuj również wymienionych wyżej terminów, aby nie dać sobie wcisnąć np. kolejnej umowy na okres próbny. 

6. Pierwsza praca a okres wypowiedzenia 

Okres wypowiedzenia jest zależny od rodzaju zawartej umowy o pracę. Ponieważ debiutanci na rynku zatrudnienia najczęściej otrzymują umowę na okres próbny, to musisz wiedzieć, że w takim przypadku wypowiedzenie wynosi:

Znajdź najlepsze oprocentowanie:


  • 3 dni robocze – jeśli okres próbny nie przekracza 2 tygodni;
  • 1 tydzień – jeśli okres próbny jest dłuższy niż 2 tygodnie;
  • 2 tygodnie – jeśli okres próbny wynosi 3 miesiące;

Jeśli natomiast chodzi o umowę o pracę zawartą na czas określony lub nieokreślony, to tutaj okres wypowiedzenia zależny jest od faktycznego okresu zatrudnienia u danego pracodawcy. I tak:

  • W przypadku zatrudnienia krócej niż 6 miesięcy – wypowiedzenie wynosi 2 tygodnie
  • W przypadku zatrudnienia przez co najmniej 6 miesięcy – wypowiedzenie wynosi 1 miesiąc;
  • W przypadku zatrudnienia przez co najmniej 3 lata – wypowiedzenie wynosi 3 miesiące;

Zwróć również uwagę na to, że okres wypowiedzenia jest normalnym czasem zatrudnienia w firmie, czyli nadal musisz wykonywać swoje obowiązki (chyba, że pracodawca zwolni Cię ze świadczenia pracy). Przysługuje Ci także pełne wynagrodzenie wynikające z umowy. 

Okres wypowiedzenia może zostać skrócony tylko w sytuacji, gdy pracownik otrzymuje wypowiedzenie umowy ze skutkiem natychmiastowym, potocznie nazywane zwolnieniem dyscyplinarnym – np. z powodu stawienia się w pracy po pijanemu, pobicia innego pracownika etc. 

7. Badania lekarskie 

Pracodawca ma obowiązek skierowania Cię na badania lekarskie, które potwierdzą brak przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na konkretnym stanowisku. Z reguły jest to formalność, natomiast może się okazać, że np. lekarz zaleci pracę przy komputerze w okularach korekcyjnych – będzie to podstawą do ubiegania się u pracodawcy dofinansowania do zakupu szkieł.

Ważne! Koszt badań lekarskich w ośrodku medycyny pracy w całości pokrywa pracodawca. Muszą one zostać przeprowadzone w dniu roboczym, w godzinach pracy i za ten okres dostaniesz normalnie wynagrodzenie. 

8. Szkolenie BHP

Przed dopuszczeniem do stanowiska pracownik musi przejść wstępne szkolenie BHP, którego zakres jest dostosowany do charakteru wykonywanej pracy oraz czynników ryzyka występujących na danym stanowisku. Pracodawca powinien również przeprowadzić tzw. instruktaż stanowiskowy, czyli po prostu wprowadzić pracownika w tajniki wykonywania jego przyszłych obowiązków. 

9. Zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych (ZUS)

Po podpisaniu umowy o pracę pracodawca ma obowiązek zgłosić pracownika do ubezpieczenia społecznego w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych oraz ubezpieczenia zdrowotnego w NFZ (za pośrednictwem ZUS). Musi to zrobić w ciągu najpóźniej 7 dni od dnia rozpoczęcia stosunku pracy.

Składki na ZUS i NFZ opłaca pracodawca, Ty nie musisz się tym przejmować. Dzięki temu zyskujesz szereg przywilejów, m.in. możesz korzystać bez ograniczeń z państwowej służby zdrowia, budować kapitał emerytalny, otrzymywać zasiłek chorobowy czy rentę, gdybyś np. w wyniku wypadku nie był zdolny do dalszego wykonywania pracy. 

10. Wynagrodzenie, czyli ile dostaniesz w pierwszej pracy?

Wysokość pensji jest oczywiście uzależniona od ustaleń z pracodawcą, rodzaju stanowiska, Twoich kwalifikacji zawodowych i branży. Jeśli dopiero się uczysz czy studiujesz i nie masz żadnego doświadczenia, to raczej przygotuj się na to, że zostanie Ci zaproponowane wynagrodzenie minimalne, które w 2026 roku wynosi 4 666 złotych brutto. 

Zgodnie z Kodeksem pracy pracodawca wypłaca pracownikowi wynagrodzenie minimum raz w miesiącu. Może być ono wypłacane także w formie dniówki czy tygodniówki, jednak ważne jest to, aby termin wypłaty został ustalony odgórnie i wpisany do umowy. Najczęściej pracodawcy wypłacają pensje do ostatniego dnia miesiąca, na początku miesiąca lub do 10. dnia miesiąca. 

Warto również wspomnieć o tym, że od 1 stycznia 2019 roku obowiązuje przepis, który nakłada na pracodawców obowiązek wypłacania wynagrodzenia przelewem na konto pracownika. Możesz jednak zażyczyć sobie otrzymywania pensji w gotówce do ręki – musisz tylko złożyć stosowny wniosek u pracodawcy. 

11. Ile urlopu w pierwszej pracy?

Na dobry początek będzie to dokładnie 20 dni urlopu wypoczynkowego. Tyle przysługuje każdej osobie zatrudnionej na umowę o pracę, niezależnie od jej doświadczenia zawodowego. 26 dni wymiaru urlopu wypoczynkowego mają z kolei osoby, które mogą się pochwalić 10-letnim i dłuższym stażem pracy. Spokojnie, wcale nie musisz aż tyle czekać. 

W Polsce do stażu pracy wlicza się również okres nauki. I tak:

  • Po ukończeniu studiów wyższych – jest to 8 lat.
  • Po ukończeniu szkoły policealnej – jest to 6 lat. 
  • Po ukończeniu technikum – jest to 5 lat. 
  • Po ukończeniu liceum – są to 4 lata. 

Czyli: jeśli masz wyższe wykształcenie i właśnie podjąłeś swoją pierwszą pracę, to po zaledwie 2 latach nabędziesz prawo do pełnego, 26-dniowego wymiaru urlopu wypoczynkowego. 

Pamiętaj!  W pierwszym roku pracy wymiar urlopu jest wyliczany proporcjonalnie i wynosi 1/12 za każdy przepracowany miesiąc. Po pierwszym miesiącu pracy zyskujesz więc prawo do 2 dni urlopu wypoczynkowego. 

Termin urlopu wypoczynkowego każdorazowo trzeba uzgodnić z bezpośrednim przełożonym. W większości firm obowiązują tzw. plany urlopowe, które czasami są ustalane już na początku roku kalendarzowego, aby nie dezorganizować pracy przedsiębiorstwa w okresie wakacyjnym (nie można dopuścić, by wszyscy pracownicy poszli na urlop w tym samym czasie). 

12. Co to jest urlop na żądanie? 

Urlop na żądanie, jak sama nazwa wskazuje, jest tym rodzajem urlopu, którego terminu nie musisz uzgadniać z pracodawcą. Wiele osób nazywa go „urlopem na kaca”, co mówi w zasadzie wszystko – jeśli masz gorszy dzień, coś ci wypadło lub z jakiegokolwiek innego powodu nie możesz stawić się w pracy, to po prostu bierzesz urlop na żądanie. Musisz o tym poinformować pracodawcę najpóźniej w dniu urlopu (np. rano przed objęciem zmiany). 

Pamiętaj! Urlop na żądanie nie jest urlopem dodatkowym, ale wybieranym z puli przysługującego Ci urlopu wypoczynkowego. Masz prawo do 4 takich dni w roku. 

Poznałeś najważniejsze zagadnienia związane z podjęciem pierwszej pracy. Teraz możesz już bardziej świadomie poszukać zatrudnienia i szerokim łukiem ominąć pracodawców, którzy próbują być w stosunku do Ciebie nieuczciwi. Trzymam kciuki! 

Jeżeli zastanawiasz się nad tym, w jakiej branży rozpocząć pracę, zerknij też koniecznie na moje zestawienie TOP 8 zawodów przyszłości. A szukając pierwszej pracy, może zainteresować Cię także staż z urzędu pracy.

Pamiętacie swoją pierwszą pracę? Jak było? A może ta pierwsza okazała się docelową? Jakich rad udzielilibyście osobom, które dopiero zaczynają swoją karierę zawodową? Czekam na Wasze komentarze. 

5 komentarzy

  1. Andrzej

    Szanowny Panie. W związku z pkt 10 powyżej dotyczącym wynagrodzenia, jak odnieść się do informacji, która mówi, że: „Od 1 stycznia 2017 roku wynagrodzenie minimalne w 1 roku pracy nie może być niższe niż 100% minimalnego wynagrodzenia. Zniknął bowiem zapis różnicujący wysokość wynagrodzenia minimalnego ze względu na staż pracy.”?
    Z pozdrowieniami
    Andrzej Kwapień

    • Usunąłem zbędne komentarze. Skorygowałem też w tekście informację o minimalnym wynagrodzeniu – dla wszystkich pracowników (nawet w pierwszym roku pracy) obowiązuje takie samo minimalne wynagrodzenie. Dzięki za zwrócenie uwagi :)

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Obowiązuje regulamin komentarzy. Wymagane pola są oznaczone *