Testament: wszystko co warto wiedzieć o dyspozycji majątkiem na wypadek śmierci

Kontynuuję cykl artykułów, które mogą się wydawać nieco „ciężkie”, ale w moim odczuciu są również niesamowicie ważne dla finansów osobistych wielu osób. Po tekście o odzyskiwaniu alimentów przyszedł czas na temat – ujmę to tak – doczesny. Niezależnie od przekonań religijnych każdy z nas powinien mieć świadomość, że umierając możemy zostawić po sobie niezły bałagan. Aby tego uniknąć i zabezpieczyć osoby, na których naprawdę nam zależy, zdecydowanie warto sporządzić testament. Jak to zrobić? O czym koniecznie trzeba pamiętać? Wszystko wyjaśniam w moim artykule.

Czym właściwie jest testament?

Z prawnego punktu widzenia sporządzenie testamentu to czynność podejmowana przez osobę fizyczną dysponującą własnym majątkiem na wypadek śmierci. Aby móc mówić o testamencie mającym moc prawną, dokument musi spełniać kilka warunków:

Warto także wiedzieć, że testament do chwili śmierci spadkodawcy jest dokumentem całkowicie bezwartościowym i nie niesie ze sobą żadnych skutków prawnych. Autor testamentu może go także w dowolnej chwili zmienić – to zasadnicza różnica w stosunku do chociażby darowizny.

Dlaczego warto sporządzić testament?

Powód jest oczywisty: testament to jedyna forma rozporządzania swoim majątkiem po śmierci, jaką zna polski Kodeks cywilny. Oznacza to, że poza różnymi „sztuczkami” (np. z ubezpieczeniem inwestycyjnym, czy przekazaniem majątku w formie udziałów w spółce), nie mamy innej prawnej możliwości, by wskazać konkretnego spadkobiercę. Oczywiście istnieje też dyspozycja w banku na wypadek śmierci, ale jest ona bardzo ograniczona.

Jeśli Jan Kowalski nie spisze testamentu, po jego śmierci ruszy sądowe postępowanie spadkowe, które bywa skomplikowane, czasochłonne i nie zawsze sprawiedliwe, w oczach przyszłych spadkobierców. Sąd musi się kierować w takim wypadku zasadami dziedziczenia ustawowego.

Rodzaje testamentów, czyli jak napisać testament

Nie wszyscy wiedzą (ja nie wiedziałem), że istnieją dwa główne rodzaje testamentów i każdy z nich może mieć taką samą moc sprawczą.

1. Testament notarialny – oczywiście sporządza się go w formie aktu notarialnego. Notariusz spisuje wolę spadkodawcy, następnie głośno ją odczytuje (ciekawostka: bez tego akt będzie nieważny!), a spadkodawca składa swój podpis pod aktem. Koszt sporządzenia testamentu wynosi do około 250 złotych. Zdecydowanie polecam to rozwiązanie, ponieważ notariusz z pewnością dopilnuje dochowania wszelkich procedur.
2. Testament holograficzny – czyli spisany własnoręcznie (to bardzo ważne – testamentu nigdy nie należy pisać na komputerze czy maszynie do pisania!). Testament holograficzny jest jak najbardziej ważny, pod warunkiem, że spisująca go osoba jest w pełni świadoma konsekwencji swoich czynów, nie była do niczego przymuszana, a także opatrzy dokument własnoręcznym podpisem. Wadą tego rozwiązania jest natomiast to, że testament holograficzny można dość łatwo podważyć, o czym napiszę w kolejnym akapicie.

Oczywiście istnieje jeszcze kilka specjalnych rodzajów testamentu (allograficzny, ustny, podróżny, wojskowy), ale zazwyczaj stosowane są one raczej w szczególnych przypadkach.

Kiedy testament będzie nieważny?

Przede wszystkim wtedy, gdy sporządzi go osoba nieletnia i niemająca prawa do swobodnego dysponowania swoim majątkiem (np. jest ubezwłasnowolniona). Do takich sytuacji dochodzi jednak rzadko. Najczęstszą przyczyną unieważniania testamentów jest sytuacja, w której spadkodawca sporządził dokument nieświadomie, np. będąc do tego przymuszonym. Niedopuszczalne jest, aby testament został spisany np. przez osobę zniedołężniałą, której decyzjami ktoś steruje.

Wspomniałem, że szczególnie ryzykowne jest sporządzenie testamentu holograficznego. Właśnie takie dokumenty są najczęściej podważane przez osoby pominięte w ich treści. Jeśli pod testamentem nie widnieje podpis spadkodawcy, dokument został sporządzony w formie wydruku komputerowego lub nie zawiera wszystkich danych spadkodawcy (PESEL, numer dowodu, adres zamieszkania itd.), można go łatwo podważyć i nie będzie mieć on mocy prawnej.

Nieważne będą również wszelkie zapisy w testamencie, które wprost wskazują, jaka część spadku została przeznaczona konkretnej osobie. Nie można zatem napisać np.: „Przekazuję połowę domu mojej ukochanej córce Ani”. Takie „wydzielanie” majątku jest możliwe wyłącznie na drodze tzw. zapisu windykacyjnego, którego dokonuje notariusz.

Czy osoby niewymienione w testamencie nie dostaną spadku?

To bardziej skomplikowane, niż mogłoby się wydawać. Przede wszystkim w polskim prawie funkcjonuje pojęcie zachowku, który należy się nawet bliskim członkom rodziny zmarłego niewymienionym w testamencie. Wiele osób błędnie sądzi, że niewpisanie kogoś do testamentu jest równoznaczne z tzw. wydziedziczeniem. To nieprawda. Polskie prawo określa tę sytuację jako pominięcie, co nie pozbawia możliwości ubiegania się o zachowek.

Wydziedziczenie jest możliwe wyłącznie w sytuacji, gdy dana osoba dopuściła się jakiegoś rażącego występku, np. popełniła przestępstwo lub znęcała się nad spadkodawcą. Wówczas sąd weźmie te okoliczności pod uwagę i może zdecydować o pełnym uszanowaniu woli zmarłego, bez orzekania zachowku na rzecz niewymienionego w testamencie członka rodziny.

Gdzie zdeponować testament?

Najrozsądniej będzie przekazać swój testament notariuszowi – i to niezależnie od tego, czy notariusz brał udział w jego spisywaniu. Także osoby, które spisały testament samodzielnie, mogą zdeponować go w dowolnej kancelarii notarialnej. Dlaczego jest to korzystne rozwiązanie?

Ponieważ notariusz, po uzyskaniu zgody spadkodawcy, wpisze go do Notarialnego Rejestru Testamentów (NORT), dzięki czemu ewentualni spadkobiercy będą mogli bez trudu odszukać dokument.

Warto wiedzieć: Wpis do rejestru jest bezpłatny. Osoba, która zechce zasięgnąć informacji w NORT, poniesie jednorazową opłatę w wysokości 100-150 złotych i dowie się tylko, w jakim miejscu jest przechowywany dokument. Nie pozna natomiast jego treści.

Po zdeponowaniu testamentu u notariusza koniecznie trzeba o tym fakcie poinformować bliską osobę, która została wskazana jako spadkobierca. Nie polecam wzorowania się na filmach i przechowywania testamentu w domowym sejfie. Dokument może zniknąć, zostać skradziony lub zniszczony przez osobę, która poczuje się pokrzywdzona pominięciem jej w testamencie.

Przyznacie, że to bardzo ciekawy temat, prawda? Rozważaliście kiedyś spisanie testamentu? A może niektórzy z Was już to zrobili? Liczę na Wasze liczne komentarze!