Czym jest zachowek? Komu się należy? Ile wynosi?

Czym jest zachowek? Komu przysługuje? Ile wynosi? I jak go otrzymać? Dowiedz się wszystkiego o ochronie rodziny na wypadek pominięcia w testamencie.

Fot. by drippycat / pixabay

Sprawy spadkowe bardzo często budzą silne emocje, zwłaszcza po stronie osób, które z jakiegoś powodu zostały pominięte przez spadkodawcę w testamencie (o ile ten w ogóle został sporządzony). Polskie prawo jest przygotowane na takie sytuacje. Funkcjonuje w nim pojęcie zachowku. Jest to coś, o czym wszyscy słyszeli, ale w praktyce mało kto wie, jak działa zachowek i komu się właściwie należy. Wszystko wyjaśniam w dzisiejszym wpisie.

Zachowek: co to takiego?

W dużym uproszczeniu można napisać, że zachowek to forma ochrony osób, które zostały pominięte w testamencie, ale posiadają prawo spadkowe na mocy ustawy. Chodzi o to, aby zabezpieczyć interes bliskich spadkodawcy i nie dopuścić, by zostali pokrzywdzeni np. w wyniku pomyłki czy wpływania na decyzję zmarłego.

Każdy z nas ma święte prawo do dysponowania swoim majątkiem i wskazania osób, które powinny go otrzymać po naszej śmierci. Najłatwiej jest zrobić to przy pomocy testamentu. Jeśli zmarły go nie sporządził, to automatycznie zaczyna działać ustawa, która umożliwia dokonanie podziału majątku pomiędzy bliskich spadkodawcy.

Jednak nawet w sytuacji, gdy testament został sporządzony i na jego mocy spadkodawca przekazał cały majątek jednej osobie, pozostali bliscy mogą ubiegać się o zachowek, czyli po prostu swój udział w spadku. Oczywiście niezbędne jest tutaj spełnienie kilku istotnych warunków.

Komu dokładnie należy się zachowek?

Ustawa mówi wprost, że prawo do zachowku mają wyłącznie najbliżsi spadkodawcy, a konkretnie:

  • Małżonek – ale nie były małżonek! Wykluczone są też osoby będące w sądowej separacji ze spadkodawcą;
  • Dzieci – co do zasady dziedziczą zawsze na mocy ustawy;
  • Wnuki i prawnuki – one nabywają prawa spadkowe z mocy ustawy dopiero wtedy, gdy ich rodzice umrą przed dziadkiem/babcią;
  • Rodzice – oni dziedziczą tylko wtedy, gdy spadkodawca nie miał dzieci;

Pozostałe osoby z automatu tracą prawo do ubiegania się o zachowek i nie ma tutaj znaczenia, jak blisko były związane ze spadkodawcą. Ten zapis budzi duże kontrowersje w czasach, gdy normą stają się chociażby związki partnerskie, które nie zostały sformalizowane aktem ślubu.

Pora na przykład, który najlepiej zobrazuje Wam zasadę działania zachowku. Jan Kowalski ma żonę i dwoje dzieci. Od dłuższego czasu chorował, dlatego postanowił sporządzić testament, w którym jako jedynego spadkobiercę wskazał małżonkę. Nie oznacza to jednak, że dzieci Kowalskiego tracą udział w spadku. Z mocy ustawy mogą wystąpić o zachowek od matki lub macochy.

Uwaga! Jedyną sytuacją, w której zachowek nie będzie mieć zastosowania nawet pomimo tego, że przysługuje z mocy ustawy, jest wydziedziczenie spadkobiercy w testamencie. Więcej o tym przeczytacie w moim artykule poświęconym sporządzaniu testamentu.

Ranking najlepszych: Marzec 2024

Najlepsze lokaty, konta i oferty - marzec 2024

Jak obliczyć wysokość zachowku?

Ile wynosi zachowek? Na wysokość zachowku wpływa kilka elementów, przede wszystkim:

  • Liczba osób uprawnionych do otrzymania zachowku
  • Wartość darowizn, jakie spadkodawca przekazał bliskim za życia
  • Treści testamentu
  • Indywidualnej sytuacji każdego ze spadkobierców ustawowych

Nie jest zatem tak, że spadek musi zostać podzielony równo. Sąd może uwzględnić różne kryteria, np. to, że jeden ze spadkobierców znajduje się w bardzo trudnej sytuacji finansowej.

Wysokość zachowku można ustalić już na etapie przygotowawczym, jednak nie jest to wiążące. Spadkobierca, który poczuje się pokrzywdzony, może wnioskować o podwyższenie zachowku w sprawie sądowej.

Nie istnieje zatem żaden odgórny wzór obliczania wysokości zachowku. Sąd kieruje się tutaj przede wszystkim tym, jaka część spadku należałaby się spadkobiercy z mocy ustawy, czyli gdyby nie istniał testament (lub faktycznie on nie istnieje).

Każdy spadkobierca uprawniony do otrzymania zachowku może się domagać połowy udziału w spadku, który otrzymałby na mocy dziedziczenia ustawowego. W naszym przykładzie z Janem Kowalskim, jego żoną i dwójką dzieci mamy do czynienia z trojgiem spadkobierców, a więc każde z nich odziedziczyłoby 1/3 majątku. Skoro Kowalski postanowił przekazać całość żonie, to jego dzieci mogą wystąpić o zachowek w wysokości połowy swojego ustawowego udziału, czyli 1/6.

Zakładając, że majątek ma wartość 1 miliona złotych, każde z dzieci powinno zatem otrzymać równowartość około 160 tysięcy złotych.

Uwaga! W sytuacji, gdy spadkobiercami są dzieci małoletnie lub trwale niezdolne do pracy, ich zachowek wynosi 2/3 wartości należnej z mocy ustawy.

Znajdź najlepsze oprocentowanie:


O ostatecznej wysokości zachowku decyduje również tzw. substrat zachowku, czyli inaczej pisząc – wartość spadku. Jeśli spadkobierca otrzymał od spadkodawcy jakieś darowizny, to zostaną one odliczone od przysługującej mu kwoty.

Od kogo można się domagać zachowku?

Przede wszystkim od spadkobierców lub spadkobiercy wskazanego w testamencie lub nabywającego prawa spadkowe na mocy ustawy. Odpowiedzialność spadkobiercy jest liczona proporcjonalnie do wysokości jego udziału w spadku – jeśli natomiast taki spadkobierca sam ma prawo do zachowku, to jego odpowiedzialność ogranicza się wyłącznie do nadwyżki ponad zachowek.

W sytuacji, gdy nie ma możliwości uzyskania zachowku od spadkobiercy/spadkobierców, kolejną „instancją” jest zapisobierca windykacyjny wskazany w testamencie. Tutaj również obowiązuje zasada, że odpowiedzialność zapisobiercy mającego prawo do zachowku ogranicza się tylko do nadwyżki ponad zachowek.

W wyjątkowych okolicznościach zachowku można się również domagać od osób, na rzecz których spadkodawca przekazał jakiekolwiek darowizny, które zostały zaliczone do spadku. Jeśli darowizny otrzymało kilka osób, to obowiązuje gradacja: jako pierwsza odpowiada osoba, która otrzymała darowiznę najwcześniej.

Ważne! O zachowek można wystąpić na drodze powództwa cywilnego lub wezwania do ugody. Automatycznie przerywa to bieg przedawnienia, o którym przeczytacie w kolejnym akapicie.

Zachowek: termin przedawnienia

Zachowek jest roszczeniem majątkowym, które oczywiście ulega przedawnieniu. Dlatego osoby zainteresowane jego otrzymaniem muszą dopilnować ustawowych terminów. Przede wszystkim takie roszczenie przedawnia się po 5 latach liczonych od dnia ogłoszenia testamentu. Jeśli spadkodawca nie sporządził testamentu, wówczas ten termin biegnie od chwili jego śmierci.

Zdarzyło się Wam kiedykolwiek ubiegać o zachowek? Mieliście z tym jakieś problemy? A może to do Was wystąpiono z powództwem o zachowek? Czekam na Wasze komentarze!

6 komentarzy

  1. Nin

    Kiedy małoletnie dzieci przy pomocy byłej teściowej próbują sądownie wydziedziczyć Cię po żonie ponieważ przed jej samobójstwem złożyłeś pozew o rozwód, to jedynym możliwym rozwiązaniem jest całkowite wydziedziczenie dzieci…
    Teraz Artur i Julka wiecie dlaczego jesteście obcymi ludźmi. I będziecie tak dopóki tego, co wasza babka i wyrodna matka zniszczyła, nie naprawicie.

    • Józek

      Ojciec zmarł i napisał w testamencie że cały majątek przekazuje swojej córce, czyli mojej siostrze. I że mnie wydziedzicza. Czy należy mi się cokolwiek. Może zachówek?.

  2. Mariusz Zimecki

    Warto takimi artykułami uświadamiać społeczeństwu fundamentalne przepisy prawa, które mogą znacząco wpływać na ich życie.
    Kilka uwag do artykułu:
    1. „zachowek to forma ochrony osób, które zostały pominięte w testamencie, ale posiadają prawo spadkowe na mocy ustawy” – nie tylko, również forma ochrony osób, które w testamencie otrzymały zbyt mało w stosunku do tego co by dziedziczyły na mocy ustawy.
    2. Wysokość zachowku zawsze wynosi 1/2 tego co uprawniony do niego dziedziczyłby na mocy ustawy, niepełnoletni i osoby trwale niezdolne do pracy 2/3
    3. bardzo ważna rzecz to to że zachowek ma zawsze wartość pieniężną, nie można dochodzić tytułem zachowku np. prawa do części nieruchomości, zachowek będzie miał formę ekwiwalentu pieniężnego stanowiącego równowartość części nieruchomości przyznanej tytułem zachowku.
    4. w szczególnych sytuacjach prawo do zachowku może być dziedziczone przez zstępnych osoby mającej prawo do zachowku

    Ponieważ zachowek ma zawsze formę pieniężną, czasami spadkobiercy zmuszeni są do sprzedaży odziedziczonego majątku np. nieruchomości po to aby pozyskać środki na spłatę zachowku. Bardzo ciekawym instrumentem planowania spadkowego w tym zabezpieczenia spadkobiercom środków na spłatę zobowiązań wynikających z zachowku jest ubezpieczenie na życie. Wystarczy aby w przykładzie z artykułu zmarły małżonek był ubezpieczony na 320 000 zł, po jego śmierci spadkobiorca otrzyma w gotówce 320 tys. PLN, które może przeznaczyć na spłatę zachowku.
    Tak czy inaczej warto sporządzić testament, ułatwi to sprawne przekazanie majątku.

  3. Dobrze wiedzieć o takich rzeczach, zwłaszcza, gdy nie wiadomo, czy jest testament, czy też go nie ma i jak prawnie wygląda cała sprawa. Ja to w ogóle jestem fanem załatwiania takich spraw za życia.

  4. Willas

    Dzień dobry, to proszę powiedzieć jak to się w przypadku jeżeli zmarli przekazali testamentem wszystko jednemu synowi i synowej a pozostali dwaj zostali w testamencie pominięci. Jak to wygląda procentowo.
    Pozdrawiam Willas

  5. Misio

    Dzień dobry mam pytanie Czy należy się zachowek byłej żonie ,z która jestem po rozwodzie a nasze dziecko zginęło w wypadku .Pozdrawiam Misio.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Obowiązuje regulamin komentarzy. Wymagane pola są oznaczone *